Psikoz

Genel Bakış

Psikoz bunları yaşayan kişilerin gerçekle temasını kaybettiğine işaret edecek kadar bozuk düşünceler ve duygularla karakterize ciddi bir zihinsel bozukluktur. 

Psikotik olan kişilerde yanlış düşünceler (delüzyonlar) vardır ve/veya orada olmayan şeyler (halüsinasyonlar) görürler veya duyarlar. Bunlara pozitif belirtiler denir; motivasyon kaybı ve sosyal içine kapanıklık gibi negatif belirtiler de oluşabilir. 

Bu deneyimler korkutucu olabilir ve psikozu olan kişilerin kendilerine veya başkalarına zarar vermesine neden olabilir. Eğer siz veya tanığınız birisi psikoz belirtileri yaşıyorsa hemen doktoru görmek önemlidir. 

Psikoz her 100 kişiden üçünü etkiler. Genç yetişkinlerde tanı konması daha olasıdır ama psikoz herkeste olabilir.

Belirtiler

Erken dönem psikoz: 

• konsantre olma zorluğu 
• deprese duygudurum 
• uyku değişiklikleri-çok fazla uyumak veya yeterince uyumamak 
• anksiyete 
• şüpheci olma 
• arkadaşlar ve aileden kaçınma 
• devam eden olağandışı düşünceler ve inançlar 

Daha geç dönem psikoz 

• delüzyonlar 
• halüsinasyonlar 
• dağınık konuşma-düzensiz olarak konu değiştirme 
• depresyon 
• anksiyete 
• intihar düşünceleri veya eylemleri 
• işlev görmekte zorlanma

Nedenler

Her psikoz vakası farklıdır ve tam neden her zaman bilinmez. Ancak psikoza neden olan bazı hastalıklar vardır. Ayrıca uyuşturucu kullanımı, uyku eksikliği ve diğer çevresel faktörler gibi tetikler vardır. Bazı durumlarda belirli psikoz tiplerinin gelişmesine neden olabilir (bakınız aşağıda Psikoz Tipleri). 

Hastalıklar 

Psikoza neden olabilen hastalıklar: 

• Parkinson hastalığı, Huntington hastalığı ve bazı kromozomal hastalıklar gibi beyin hastalıkları 
• beyin tümörleri veya kistleri 
• demans (Alzheimer hastalığı dahil) 
• HIV, sifiliz ve beyni etkileyen diğer enfeksiyonlar 
• bazı epilepsi tipleri 
• inme 

Çevresel Nedenler 

Psikoz alkol ve metamfetamin (met) ve kokain gibi uyarıcılar dahil uyuşturucuların kullanımıyla tetiklenebilir. LSD gibi halüsinojenik ilaçlar sıklıkla kişilerin orada olmayan şeyler görmesine neden olur ama bu etki geçicidir. Uzun süre yeterince uyumayanlar psikoz belirtileri yaşayabilir. Steroidler ve uyarıcılar gibi bazı reçeteli ilaçlar psikoz belirtilerine yol açabilir. 

Riskler

Şu anda psikotik bozukluk geliştirmesi olası kişileri tam olarak tanımlamak mümkün değildir. Ancak araştırmalar genetiğin bir rol oynadığını göstermektedir. 

Bir eş yumurta ikizinde psikoz gelişirse diğer ikizde de gelişme olasılığı yüzde ellidir. Psikotik bozukluğu bulunan yakın bir aile üyesi (ebeveyn veya çocuk) olan kişilerde psikotik bozukluk gelişme olasılığı daha yüksektir. 

22q11 delesyon sendromu olarak bilinen genetik mutasyonla doğan çocuklar özellikle şizofreni olmak üzere bir psikotik bozukluk geliştirme riski altındadır.

Tipler

Bazı psikoz tipleri belirli durumlar veya şartlarla ortaya çıkar. 

Kısa Reaktif Psikoz 

Bir aile üyesinin ölümü gibi aşırı kişisel stres psikoz belirtilerine yol açabilir. Kısa reaktif psikoz yaşayan birisi birkaç günde iyileşir. 

Uyuşturucu veya Alkolle İlişkili Psikoz 

Alkol veya uyuşturucuların kullanılması bazen psikoz belirtilerine yol açabilir. Bu belirtiler alkol veya uyuşturucu etkisi geçince geçebilir ama bu her zaman geçerli değildir. Alkol ve bazı uyuşturuculara alışkanlığı olan kişiler aniden alışkanlıklarının olduğu uyuşturucuyu veya alkolü bırakırlarsa psikotik belirtiler yaşayabilirler. 

Organik Psikoz 

Parkinson hastalığı gibi beyni etkileyen bir hastalık veya kafa yaralanması psikoz belirtilerine yol açabilir. 

Psikotik Bozukluklar

Aşağıdaki psikoz tiplerine psikotik bozukluklar denir. Bunlar stres, uyuşturucu veya alkol kullanımı, hastalık veya yaralanmayla tetiklenebilir veya kendiliğinden oluşabilirler. 

Bipolar Bozukluk 

Birisinde bipolar bozukluk varsa duygu durumu çok düşükten çok yükseğe geçebilir. Duygu durumu yüksek ve pozitifken psikoz belirtileri olabilir. Kişi kendisini çok iyi hissedebilir ve özel güçleri olduğuna inanabilir. Duygu durumu depreseyken kişide kendisini üzgün, öfkeli veya korkmuş hissettiren psikotik belirtiler olabilir. Bu belirtiler arasında birisinin kendisine zarar vermek istediği olabilir. 

Delüzyonel Bozukluk 

Delüzyonel bozukluğu olan bir kişi gerçek olmayan şeylere kuvvetle inanır. 

Psikotik Depresyon 

Bu psikotik belirtilerle gözlenen majör depresyondur. 

Şizofreni 

Şizofreni altı aydan uzun süren bir psikozdur. Şizofreni yaşam boyu süren bir hastalıktır.

Tanı

Psikoza psikiyatrik bir değerlendirmeyle tanı konur. Yani doktor kişinin davranışını izler ve neler yaşadığı konusunda sorular sorar. Belirtilerin nedeninin altta yatan bir hastalık olup olmadığını belirlemek için tıbbi testler ve röntgenler kullanılabilir. 

Çocuklar ve Gençler

Psikozun birçok belirtisi genç insanlarda tamamen normaldir. Örneğin bir gençte vücudundaki değişikliklere tepki olarak aniden daha fazla uyku gerekebilir. Küçük çocukların konuştukları hayali arkadaşları olabilir. Bir genç veya çocukta psikozdan endişeleniyorsanız kişinin davranışını doktora tanımlayın.

Tedavi

Psikozu tedavisi ilaçlar ve terapi kombinasyonuyla yapılabilir. Çoğu kişi psikozdan tedaviyle iyileşir. 

Hızlı Sakinleştirme 

Bazen psikozu olan kişiler ajite olabilir ve kendileri ve başkalarına zarar verme riski taşıyabilir. Bu gibi durumlarda onları çabuk sakinleştirmek gerekebilir. Buna hızlı sakinleştirme denir. Bir doktor veya acil personel hastayı hemen sakinleştirmek için hızlı etkili bir enjeksiyon veya sıvı ilaç verecektir. 

İlaçlar 

Psikoz belirtileri antipsikotikler denilen ilaçlarla kontrol edilebilir. Bu ilaçlar halüsinasyonlar ve delüzyonları azaltıp kişilerin daha açık düşünmesini sağlar. Size yazılacak ilaç tipi yaşadığınız belirtilere bağlı olacaktır. Çoğu durumda kişilerin antipsikotikleri sadece belirtileri kontrol altına alınıncaya kadar kısa bir süre almaları gerekir. Şizofrenisi olan kişilerin ömür boyu ilaçları kullanmaları gerekebilir. 

Kognitif Davranışsal Tedavi 

Kognitif davranışsal tedavi, düşünceleri ve davranışları değiştirmek için bir ruh sağlığı danışmanıyla düzenli olarak konuşmak anlamına gelir. Bu yaklaşımın hastaların kalıcı değişiklikler yapmaları ve hastalıkların daha etkin şekilde üretmeleri için yardımcı olduğu gösterilmiştir. 

Komplikasyonlar

Psikozun çok sayıda tıbbi komplikasyonu yoktur. Ancak tedavi edilmeden bırakılırsa bu bozukluğu olan kişilerin kendilerine bakmasını zorlaştırabilir. Bu diğer hastalıkların tedavi edilmemesine neden olabilir. 

İyileşme

Psikoz yaşayan birçok kişi uygun tedaviyle iyileşir. Şiddetli durumlarda bile ilaç ve terapi kişilerin normal bir yaşam sürdürmesine yardımcı olabilir.